زندگی‌مثبت
اعتیاد از دخانیات تا تلفن همراه
دکتر فربد فدائی
روان‌پزشک، مدیر گروه روان‌پزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
در چند دهه اخیر پژوهش‌های عمده‌ای در مورد کسب و تداوم رفتارهایی که ذاتی نیستند انجام شده و 2 نوع فرایند مرتبط اما متمایز در این زمینه مشخص شده است؛ یکی فرایند یادگیری عمل – نتیجه و دیگری فرآیند یادگیری محرک – پاسخ. فرایند اول زمانی است که انجام کاری منجر به پاداش می‌شود. برای نمونه، خواندن پیامک تلفنی مطلب ضروری را به شما می‌گوید بنابراین شما مرتب پیامک‌های تلفنی را بررسی می‌کنید تا مطالب ضروری را دریابید و به این نحو پاداش می‌گیرید. این نوع یادگیری برای کسب رفتارهای نو حیاتی است و بادامه- جسم مخطط بطنی و قشر پیشانی اطراف چشم- در آن نقش دارد.
اگر این رفتارها زیاد تکرار شود به‌تدریج اهمیت پاداش برای انجام آنها کم می‌شود و به صورت عادت درمی‌آید بی‌آنکه دیگر پاداش و نتیجه مثبتی در کار باشد.
در این فرایند مسیرهای عصبی جسم مخطط پشتی- جانبی و قشر مغزی پشتی- جانبی جلوی پیشانی نقش دارد. نکته مهم تکرار بیش از حد رفتار است که منجر به برقراری عادت می‌شود. در نوجوانان، با توجه به حساسیت بیش از حد به دریافت پاداش و در عین حال عدم بلوغ نسبی، سامانه‌های مهاری عصبی منجر به آسیب‌پذیری بیشتر آنها نسبت به برقراری رفتارهای عادتی می‌شود.
این موضوع هم درباره رفتارهایی که در آغاز مفید است و سپس در اثر تکرار بیش از حد به عادت مقاومت‌ناپذیر تبدیل می‌شود، صدق می‌کند مانند استفاده از اینترنت یا تلفن همراه و هم درباره رفتارهایی که از آغاز هم زیانبخش است مانند مصرف مواد که ابتدا نوعی احساس کاذب رضایت و سرخوشی می‌دهد و سپس در اثر ادامه، خود این رفتار بدون آنکه دیگر رضایت و سرخوشی هم در کار باشد به صورت اعتیاد مهلک درمی‌آید که فرد مانند یک ماشین الکتریکی که مدارهای آن به نحو خاصی تنظیم شده باشد یک رفتار را مانند خرید و مصرف مواد انجام می‌دهد بی‌آنکه دیگر احساس سرخوشی کاذب هم در کار باشد. بنابراین در مورد همه رفتارهای مثبت زندگی روزمره باید مراقب بود که از اعتدال خارج نشوند در غیر این صورت اعتیاد در کار خواهد بود.
